Milliyet Ege 14.12.2008
 

TÜRK’ sözcüğünün kökeni ile ilgili bir soruyla karşılaşınca konuyu biraz araştırdım. Prof. Sencer Divitçioğlu’na göre (Orta-Asya Türk İmparatorluğu, İmge Kitabevi) Türklere, Çinliler “To’u-kiue” veya “Tu-chueh”, Bizanslılar “Turki”, Tibetliler “Druğu”, Macarlar “Török” demişler. Türklerin kendi yazıtlarında bazen “Türk”, bazen “Türük” şeklinde yazdıkları sözcük, Soğutça yazılmış Bugut yazılıtaşında “twrk” olarak geçiyor. Sözcüğün kökü ise “yaratılmış” ya da “doğmuş” anlamına geliyor. Öntürkler üzerine yaptığı araştırmalarla ünlenen Kazım Mirşan’a göre “Türk”ün anlamı Türkistan’daki Orhun Anıtları’nda gizli. Yazıtların ilk çözümünü kapsayan, 1890 yılında yayımlanan Fin Atlası kitabında yer alan “Ökük Türök”ün karşılığı “Tanrısal Türk – Yaratanına bağlı – töreye uyan -Tanrı türü” olabilir. Zamanla “Ök” (Tanrı, Yaratan) ses uyumu nedeniyle “ük” olmuş ve sözcük günümüze Türk olarak gelmiş. “Ök” sözcüğü bugün “öksüz” (yaratanı – annesi olmayan) ve “Ökkeş” (Yaratanına bağlı) şeklinde kullanılmakta.
*  *  *
Prof. Dr. M. Sadık Acar’a göre, yerleşik düzene geçmiş Yörükler babalarının ve dedelerinin “Yörük” olduğunu ama kendilerinin “Türk” olduklarını söylemekte ve “Türk” sözcüğünü “yerleşik, uygar” anlamında kullanmaktalar. “Türk” sözcüğü “töre” (gelenek  görenek) ve “türe” (hukuk) sözcükleri ile de ilişkili. Nitekim, “hukuk” sözcüğünün Uygur Türkçesi’ndeki karşılığı “tüzük”, eski Uygurca’daki karşılığı ise “tüze”. Acar, ayrıca “Türk” sözcüğünün bir ırkı tanımlayan etnik bir kavram olmayıp, uygarlık düzeyini ve devlet karşısındaki hukuki statüyü gösteren bir yurttaşlık kavramı olduğunu; Türkiye Cumhuriyeti’ni kuranların “Türk” adını seçmekle Yörük (Oğuz), Yahudi, Rum, Süryani, Ermeni, Laz, Çerkez, Kürt, Boşnak, v.b. etnik grupları kapsayan bir yurttaşlık kavramını kullanmış olduklarını söylüyor.
*  *  *
GüneşÂ  dil teorisine göre incelersek bir kökten çıkmak anlamındaki “tü” kökünden “tür” (ortak bir kökten türeyen), “tüy” (kökten çıkan kıl) ve “tükenmek” (kökünün kuruması) gibi sözcüklerin ortaya çıktığı; yürümekten nasıl “Yörük” oluştuysa, türemekten de “Türük”ün oluştuğu söylenebilir.
Çeşitli kaynaklarda “güçlü, kuvvetli, miğfer, olgunluk çağı, güzel insan” anlamına geldiği savunulan “Türk” sözcüğünün anlamını ve bir ırktan bağımsız oluşunu en güzel açıklayansa Atatürk. Hem “Ne mutlu Türk’üm diyene” sözleriyle, hem de yazdığı bir şiirin iki dizesiyle.
“Türk sadece bir milletin adı değil, – Türk bütün adamların birliğidir.”
(Prof. Dr. Ülgen Zeki Ok’un kaleminden, ulgenok@ulgenok.net)